درباره برنامه «دالان» ،تصویری از پیچ و خم‌های زندگی

خبرگزاری زدلی : زندگی اگرچه همیشه سرشار از اتفاقات تلخ و شیرین است و فراز و نشیب‌هایی دارد، اما زندگی در جامعه مدرن به واسطه پیچیدگی نظام اجتماعی و تغییر و تحولات گسترده، علاوه بر فرصت‌های تازه‌ای که برای رشد و کمال آدمی فراهم کرده، از آسیب‌های زیادی هم برخوردار شده است و یکی از وظایف مهم رسانه‌ها بویژه تلویزیون این است که در کنار آموزش مهارت‌های زندگی، این خطرات و تهدیدها را به مردم گوشزد کند و برای پیشگیری از آسیب‌های روانی ـ اجتماعی بکوشد.

تهیه و تولید انواع برنامه‌های ترکیبی و مستند که به آسیب‌های اجتماعی می‌پردازند همواره در شبکه‌های مختلف صورت گرفته که برخی از آنان مورد اقبال مردم واقع شده و تاثیرات تربیتی بر مخاطب گذاشته‌اند.

البته بسیاری از این برنامه‌ها ساختار کلیشه‌ای داشته‌اند که نه‌تنها در حل بحران‌های اجتماعی موثر نبوده‌، بلکه تصویری وارونه از صورت مساله هم ارائه کرده‌اند، اما مدتی است برنامه‌ای با همین ماهیت و کارکرد از گروه اجتماعی شبکه یک سیما روی آنتن رفته است که هم در فرم و هم در محتوا و رویکرد پرداخت به آسیب‌های اجتماعی و فردی متفاوت بوده و تلاش کرده با درآمیختن جذابیت‌های رسانه‌ای، قدرت و برد تربیتی آن را بیشتر کند.

واقعیت این است که بخشی از آسیب‌های رسانه‌ای، ناشی از تاثیرات سوء خود رسانه‌هاست. در جهان رسانه‌ای و جامعه شبکه‌ای شده امروز، رسانه‌ها علاوه بر کارکردهای مثبت می‌توانند حامل ویروس‌های فرهنگی و تربیتی هم باشند و در درازمدت به سلامت فردی و اجتماعی مردم آسیب برسانند. در یک دهه اخیر به دلیل گسترش روزافزون شبکه‌های ماهواره‌ای در جهان کشورهای شرقی همواره خود را در معرض آسیب‌های فرهنگی ناشی از توسعه رسانه‌ای می‌دانستند و سعی کردند از طریق ساخت برنامه‌های مختلف نمایشی و غیرنمایشی تا حد امکان از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کنند. البته این به این معنی نیست که هرگونه تعامل رسانه‌ای یا بازنمایی فرهنگ غرب در برنامه‌های ماهواره‌ای به معنای حمله رسانه‌ای در جنگ نرم فرهنگی است. شاید برنامه‌سازان غربی لزوما به قصد تخریب ارزش‌های ملی و فرهنگی کشوری دیگر برنامه‌ریزی نکنند، اما تفاوت و تعارض‌های فرهنگی می‌تواند آسیب‌هایی در پی داشته باشد، چنانچه طبق برخی اخبار منتشر شده سریال‌های فارسی وان موجب افزایش ۱۵ درصدی طلاق در کشور شده است.

برنامه «دالان» با توجه به مطالب گفته شده به آسیب‌شناسی بحران‌های فردی و اجتماعی می‌پردازد، اما وجه تمایزش با برنامه‌های مشابه ـ‌ که موجب جذابیت آن شده است ـ‌ در توجه به آسیب‌های مدرن اجتماعی است، مثلا اعتیاد به مواد مخدر جدید یا طلاق‌های مدرن و مسائل مرتبط با آن به این سوژه‌ها می‌توان موارد دیگری را هم افزود، مثل برنامه‌های شبکه بی‌بی‌سی یا اعتیاد به اینترنت و برخی بحران‌های اخلاقی مدرنی که بیش از هرکس نسل جوان را در معرض تهدیدهای خود قرار داده است.

ناگفته نماند شیوه پرداختن به این موضوعات، دالان را از برنامه‌های مشابه متفاوت کرده است. دالان سعی کرده با کمرنگ کردن برخی خط قرمزهای رسانه‌ای و ملاحظات فرهنگی، فضای بازتری را برای طرح و بیان این مسائل در رسانه ملی فراهم کند و بی‌پرده‌تر با مخاطبان خود حرف بزند.

از نظر مخاطب‌شناسی، ساخت چنین برنامه‌هایی بیش از هر چیز به جلب اعتماد مخاطب نیاز دارد بویژه نسل جوان که مخاطبان اصلی این برنامه هستند و براحتی هر حرف و سخنی را برنمی‌تابند و اگر به برنامه و مجریان آن اعتماد نکنند یا دائم مورد نصیحت و اندرز قرار بگیرند در برابر آن مقاومت می‌کنند و پای آن نمی‌نشینند. دالان حتی بخش‌هایی از برنامه‌های ماهواره‌ای را که مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد به نمایش می‌گذارد و از این طریق، هم جذابیت رسانه‌ای برنامه را بالا می‌برد و هم به اعتمادسازی مخاطب کمک می‌کند.

به عبارت دیگر، دالان تلاش کرده ترکیبی بودن ساختار و ماهیت برنامه را حفظ کند. نوع دکوربندی و استفاده از نورپردازی و رنگ‌های متنوع در کنار بهره‌گیری از وله یا گزارش‌های تصویری مختلف نیز به این ساختار ترکیبی شور و حال بیشتری بخشیده است.

جامعه امروز ما در برزخ بین سنت و مدرنیسم در درک و حل بسیاری از مسائل فردی، خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی به تبادل نظر و گفت‌وگو و تجزیه و تحلیل امور محتاج است و دالان تلاش می‌کند به این بحث توجهی ویژه با خاصیتی آیینه‌گون داشته باشد تا هرکس تصویر خود را در آن ببیند و مسائل خود را بهتر بشناسد. به قول محمد سلیمی ـ از نویسندگان و مجریان این برنامه ـ «دالان گاه آیینه می‌شود تا کسی شبیه خودت یا اهل خانه را ببینی که چه می‌گوید و به کجا رسیده. دالان صمیمانه دست گروهی از مخاطبان را در دست گروه دیگری از مخاطبان می‌گذارد و راهی می‌شود برای دیدن درست پدیده‌ها. دالان دو سر و دو جانب ماجرا را می‌بیند. مسائلی که نباید آنها را ندیده گرفت.»

واقعیت این است که برنامه دالان را هم می‌توان برنامه ای برای نسل جوان دانست و هم یک برنامه ترکیبی خانوادگی که تماشای آن برای همه اعضای خانواده جذاب و مفید است. با این حال دالان باید تلاش کند لحنی شعاری و نصیحت‌گونه به خود نگیرد و با رویکرد حل مساله‌ای به سوژه‌های خود بنگرد نه با قصد تحمیل مساله. در ضمن این برنامه در کنار پرداختن به سوژه‌های روز و مبتلا به جامعه به تنوع و خلاقیت بیشتری در فرم و ساختار اجرایی هم محتاج است تا در دام تکرار و یکنواختی گرفتار نشود.
سید رضا صائمی